NOvA roept Kamer op: kies voor individuele beoordeling bij inperking rechten gedetineerden

Uit het wetsvoorstel tot wijziging van de Penitentiaire Beginselenwet, dat de minister voor Rechtsbescherming op 6 juni jl. naar de Tweede Kamer heeft verstuurd, blijkt dat de minister vasthoudt aan generieke maatregelen van visueel toezicht op alle gesprekken tussen EBI/AIT-gedetineerden en hun advocaten en een maximum van twee rechtsbijstandsverleners voor deze categorie van gedetineerden.

Met deze maatregelen wordt zowel het advies van de Afdeling advisering van de Raad van State als het eerder door de NOvA uitgebrachte kritische advies (grotendeels) terzijde geschoven. De NOvA ziet deze generieke maatregelen als een ernstige inperking van het vrij en vertrouwelijk verkeer tussen advocaat en cliënt en pleit ervoor dat bij toepassing daarvan in ieder geval een individuele beoordeling plaatsvindt.

Advies RvS
Op 5 april bracht de Raad van State advies uit over het voorstel voor wijziging van de Penitentiaire beginselenwet. Hierin werd stevige kritiek geuit over de noodzakelijkheid en proportionaliteit van de in het wetsvoorstel beschreven generieke maatregelen met betrekking tot het verkeer van gedetineerden met rechtsbijstandsverleners, bestaande uit; i) visueel toezicht, ii) maximum van twee rechtsbijstandsverleners en iii) locatie-gebonden bellen. Expliciet geeft de Raad van State aan dat zij het twijfelachtig acht of het gerechtvaardigd is om alle gedetineerden in de EBI en AIT te onderwerpen aan de voorgestelde beperkingen (voor zover deze überhaupt al opgelegd mogen worden).

Kritiek NOvA
Het advies van de Raad van State sluit aan bij het eerdere advies van de NOvA, waarin wordt gewezen op het feit dat zeer terughoudend moet worden omgegaan met het invoeren van generieke wetgeving en maatregelen die ingrijpen op mensenrechten en het recht op rechtsbijstand.

De NOvA constateert dat in het huidige wetsvoorstel onvoldoende rekening is gehouden met deze adviezen en ziet in het wetsvoorstel nog onvoldoende gemotiveerd dat de voorgestelde maatregelen voldoen aan de eisen van noodzakelijkheid en proportionaliteit. Zoals eerder benadrukt, meent de NOvA dat de voorgestelde generieke maatregelen ernstige beperkingen zijn op het vrij en vertrouwelijk verkeer tussen advocaat en cliënt.

Bij het invoeren van visueel toezicht is de bedoeling dat er altijd een bewaarder meekijkt bij gesprekken met een advocaat in de EBI of op een AIT, zonder te kunnen horen wat er gezegd wordt. Locatie-gebonden bellen houdt in dat telefonisch contact met deze groep gedetineerden enkel nog vanaf een aangewezen locatie, zoals bijvoorbeeld een gevangenis, kan plaatsvinden. Daarnaast mogen deze gedetineerden in totaal maximaal twee advocaten hebben; ook wanneer zij meerdere strafzaken hebben lopen of wanneer de bijstand aan hen kennis van meerdere rechtsgebieden vergt.

Maak maatregelen individueel
Vanwege de ingrijpendheid van de voorgestelde maatregelen pleit de NOvA voor maatregelen waarbij in ieder geval altijd een individuele beoordeling plaatsvindt. De minister kiest daar wel voor bij de maatregel van locatie-gebonden bellen; daar wordt waar het advocaten betreft gekozen voor een bevelsbevoegdheid van de minister die zich baseert op beoordeling van individuele gevallen. Wat de NOvA betreft zou deze individuele beoordeling ook moeten gelden voor andere maatregelen die zien op de inperking van het recht op rechtsbijstand. Voorkomen moet worden dat de door de minister voorgestelde maatregelen automatisch gaan gelden voor een steeds groter wordende groep gedetineerden. In het huidige voorstel is dat wel het geval. Stemmen de Tweede en de Eerste Kamer hiermee in, dan is er geen weg meer terug.

Vergroten weerbaarheid beroepsgroep
De NOvA sluit haar ogen niet voor de druk die op advocaten kan worden uitgeoefend en is zelf actief bezig met het vergroten van de weerbaarheid van advocaten waardoor zij zich meer bewust worden van de risico’s, signalen eerder herkennen en leren hoe zij hierop kunnen acteren. De kans op voortgezet crimineel handelen via advocaten moet op deze manier worden verkleind, zonder dat fundamentele rechten van (een steeds groter wordende groep) gedetineerden worden ingeperkt.

Update 4 oktober 2023
Op basis van het position paper van de NOvA verzorgde NOvA-bestuurder Jeroen Soeteman op 4 oktober 2023 een kritische inleiding tijdens het rondetafelgesprek in de Tweede Kamer over de 'wijziging van de Penitentiaire beginselenwet i.v.m. aanvullende maatregelen tegen georganiseerde criminaliteit tijdens detentie’ . 

Meer informatie
- Advies NOvA
- Advies Raad van State
- Wetsvoorstel tot wijziging van de Penitentiaire Beginselenwet