Sanctieregelgeving

Inleiding
Sinds 2014 zijn er vanuit de EU beperkende maatregelen ingesteld tegen Rusland onder meer als reactie op de illegale annexatie van de Krim en Sebastopol. Ook zijn er beperkende maatregelen ingesteld die zich in meer algemene zin richten tegen de economie van de Krim en verboden betreffen op handel met partijen in de Krim en Sebastopol. Over het doel van de Europese sancties was toenmalig voorzitter van de Europese Raad Van Rompuy helder: ‘Our goal is to stop Russian action against Ukraine, to restore Ukraine’s sovereignty – and to achieve this we need a negotiated solution.’
Tijdlijn beperkende EU maatregelen tegen Rusland.

Veertiende sanctiepakket (24 juni 2024)
Op 24 juni 2024 is het 14de Sanctiepakket ten aanzien van Rusland aangenomen. Enkele van de nieuwe maatregelen zijn:
- Van in de EU gevestigde moederondernemingen wordt verlangd dat zij alles in het werk stellen om ervoor te zorgen dat hun dochterondernemingen uit derde landen niet deelnemen aan activiteiten die kunnen leiden tot omzeiling van de sancties.
- De Raad heeft besloten het gebruik van het "System for Transfer of Financial Messages" (SPFS), een gespecialiseerde dienst voor financieel berichtenverkeer die door de Centrale Bank van Rusland is ontwikkeld om het effect van beperkende maatregelen te neutraliseren, te verbieden. EU-entiteiten die buiten Rusland actief zijn, mogen geen verbinding maken met de SPFS of gelijkwaardige gespecialiseerde diensten voor financieel berichtenverkeer.
- De Raad voert een verbod in op transacties met gerichte kredietinstellingen, financiële instellingen en aanbieders van cryptoactiva die buiten de EU zijn gevestigd, wanneer deze entiteiten transacties faciliteren die de Russische defensie-industriële basis ondersteunen door de uitvoer, levering, verkoop, overdracht of vervoer naar Rusland van goederen en technologie voor tweeërlei gebruik, gevoelige goederen, goederen op het slagveld, vuurwapens en munitie.

Dertiende sanctiepakket (23 februari 2024)
Op 23 februari 2024 heeft de Europese Unie (EU) een nieuw sanctiepakket aangenomen tegen Rusland. De nieuwe sancties zijn onder andere gericht tegen personen en bedrijven in de Russische militaire industrie, Russische cyberoorlogsvoering en personen en organisaties die betrokken zijn bij de ontvoeringen van Oekraïense kinderen. Ook komen er extra maatregelen tegen het omzeilen van sancties.

Twaalfde sanctiepakket (18 december 2023)
Op 18 december 2023 heeft de Europese Unie (EU) een nieuw sanctiepakket aangenomen. De nieuwe sancties zijn onder andere gericht tegen de Russische militaire industrie, cyber-toeleveranciers van de Russische inlichtingendiensten en invoer van Russische diamanten. Ook zijn er nieuwe maatregelen tegen het omzeilen van sancties.

Elfde sanctiepakket (23 juni 2023)
Op 23 juni 2023 is het 11de sanctiepakket van kracht geworden. Naast diverse aanpassingen, waardoor de handhaving en de aanpak van de omzeiling van de sanctieverordeningen beter kunnen worden gehandhaafd, is dit pakket van belang voor de advocatuur. Zo bepaalt dit pakket dat het beroepsgeheim in relatie tot de meldplicht moet worden toegepast “in overeenstemming met de eerbiediging van de vertrouwelijkheid van de communicatie tussen advocaten en hun cliënten" (zie art. 6b(1) 833/2014 en 8(1) 269/2014)”.

Tiende sanctiepakket (24 februari 2023)
Op 24 februari 2023 heeft de EU het 10de sanctiepakket tegen Rusland aangenomen. De sancties bestaan onder andere uit een exportverbod op nog meer onderdelen die Rusland voor wapens kan gebruiken. Ook staan er nieuwe personen en entiteiten op de sanctielijst en worden extra maatregelen genomen tegen het omzeilen van sancties. Kort gezegd, wil de EU het omzeilen van de sancties nog moeilijker maken. Een van de maatregelen is een rapportageplicht voor bevroren bezittingen (en bezittingen die bevroren moeten worden). Dat geldt ook voor bezittingen van de Russische Centrale Bank.

Negende sanctiepakket (16 december 2022)
In reactie op de aanhoudende aanvalsoorlog van Rusland tegen Oekraïne en de ernst van de huidige escalatie, waarbij burgers en civiele infrastructuur worden aangevallen, heeft de EU een negende sanctiepakket aangenomen. De EU wil hiermee de druk op Rusland en zijn regering opvoeren.

Er worden nieuwe exportcontroles en -beperkingen ingevoerd voor goederen en technologie voor tweeërlei gebruik (dual use) en goederen en technologie die kunnen bijdragen aan de technologische ontwikkeling van de Russische defensie- en veiligheids¬sector. De lijst van entiteiten die banden hebben met het militair-industrieel complex van Rusland en waarvoor sectorale maatregelen gelden wordt aanzienlijk uitgebreid: 168 entiteiten worden hieraan toegevoegd. Dit zal ervoor zorgen dat belangrijke chemische stoffen, zenuwgassen, nachtzicht- en radionavigatie¬apparatuur, elektronica en IT-componenten die door de Russische oorlogsmachine kunnen worden gebruikt, niet vrij kunnen worden verhandeld. Om omzeiling van de sancties te voorkomen zijn ook enkele entiteiten die in Russische handen zijn en in de illegaal geannexeerde Krim of Sebastopol zijn gevestigd, toegevoegd aan de lijst. Bovendien zal de EU het exportverbod voor goederen en technologie voor de luchtvaart en ruimtevaart-industrie uitbreiden. Dit verbod zal nu ook gelden voor luchtvaart¬motoren en onderdelen daarvan, voor zowel bemande als onbemande luchtvaartuigen. Dit betekent dat de rechtstreekse export van dronemotoren naar Rusland en elk derde land dat drones zou kunnen leveren aan Rusland voortaan verboden zal zijn.

De bestaande en nieuwe maatregelen zijn geenszins gericht tegen de handel in landbouwproducten en levensmiddelen, waaronder tarwe en meststoffen, tussen derde landen en Rusland. De EU is vastberaden voedselonzekerheid in de wereld te voorkomen en bestrijden. Daarom is er besloten voor op de lijst geplaatste personen die, voordat ze op de lijst werden gezet, een belangrijke rol speelden in de internationale handel in landbouw- en voedselproducten, waaronder tarwe en meststoffen, een afwijking in te voeren van de bevriezing van tegoeden en het verbod op de beschikbaarstelling van tegoeden en economische middelen. Dit moet verstoringen in de betalingskanalen voor landbouwproducten voorkomen.

De EU voegt nog eens twee Russische banken toe aan de lijst van entiteiten waarvan de tegoeden worden bevroren. Ook wordt de Russische Regionale Ontwikkelingsbank op de lijst gezet van entiteiten die eigendom zijn van of onder zeggenschap staan van de Russische staat en waarvoor een volledig verbod op transacties geldt.

De EU wil ook de systematische, internationale campagne van desinformatie en informatiemanipulatie van de Russische Federatie, die bedoeld is om haar buurlanden en de EU en haar lidstaten te destabiliseren, tegengaan. Daarom heeft de EU de eerste stappen gezet om de uitzendlicenties van nog eens 4 mediakanalen op te schorten: NTV/NTV Mir, Rossiya 1, REN TV en Pervyi Kanal. Deze kanalen staan onder permanente directe of indirecte controle van de leiding van de Russische Federatie. Zij worden door de Russische Federatie gebruikt voor haar continu en gecoördineerde stroom aan desinformatie en oorlogspropaganda, waarmee ze de Russische agressie legitimeert en de steun voor Oekraïne ondermijnt. In overeenstemming met het Handvest van de grondrechten weerhouden de maatregelen er deze mediakanalen en hun personeel niet van om zich in de EU met andere dan omroepactiviteiten bezig te houden, zoals met onderzoek en interviews.
Er is ook besloten het aanbieden van diensten op het gebied van reclame en markt- en opinieonderzoek aan de Russische Federatie te verbieden, net als producttests en technische inspecties.

De EU breidt het verbod op nieuwe investeringen in de Russische energiesector uit door ook nieuwe investeringen in de Russische mijnbouw te verbieden. Dit verbod zal niet gelden voor het delven en winnen van bepaalde kritieke grondstoffen.

Vanaf 16 december 2022 zal het voor onderdanen van de EU verboden zijn om functies te bekleden in de bestuursorganen van alle in Rusland gevestigde rechtspersonen, entiteiten of lichamen die eigendom zijn of onder zeggenschap staan van de Russische staat.

Naast deze economische sancties nam de EU ook een breed pakket aan individuele sancties aan. Een zeer groot aantal personen en entiteiten wordt op de sanctielijst geplaatst.

Achtste sanctiepakket (6 oktober 2022)
In het licht van de escalerende Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne en de illegale annexatie van de Oekraïense gebieden Donetsk, Loehansk, Zaporizja en Cherson heeft de EU besloten Rusland een nieuw pakket economische en individuele sancties op te leggen. Het pakket bevat scherpe maatregelen om de druk op de Russische regering en economie op te voeren, de militaire vermogens van het land te verzwakken, en het Kremlin te laten boeten voor de escalatie. Met het nieuwe pakket wordt het mogelijk een prijsplafond toe te passen voor maritiem vervoer van Russische olie naar derde landen en verdere beperkingen op te leggen voor maritiem vervoer van ruwe aardolie en aardolieproducten naar derde landen.

Op het gebied van handel breidt de EU het invoerverbod op uit Rusland afkomstige of uitgevoerde staalproducten uit. Er komen verdere invoerbeperkingen voor houtpulp en papier, sigaretten, kunststoffen en cosmetische producten, en voor elementen die in de juwelenindustrie worden gebruikt, zoals stenen en edelmetalen, waaruit Rusland grote inkomsten haalt. Ook worden de verkoop, levering, overbrenging en uitvoer van extra goederen die in de luchtvaartsector worden gebruikt, beperkt. Het nieuwe pakket voorziet voorts in:

- Sancties tegen personen en entiteiten die betrokken waren bij de organisatie van illegale "referenda", vertegenwoordigers van de defensiesector, en bekende personen die desinformatie over de oorlog verspreiden. De EU verruimde ook de criteria voor de plaatsing van namen op de sanctielijst om ook degenen die het mogelijk maken EU-sancties te omzeilen te kunnen aanpakken;
- De uitbreiding van de lijst van verboden elementen die kunnen bijdragen tot de militaire en technologische versterking van Rusland of tot de ontwikkeling van zijn defensie- en veiligheidssector. Op deze lijst komen nu ook bepaalde elektronische componenten, extra chemische stoffen en goederen die voor de doodstraf, foltering of andere wrede, onmenselijke of vernederende behandelingen kunnen worden gebruikt;
- Een verbod op de verkoop, levering, overbrenging en uitvoer van civiele vuurwapens, de onmisbare onderdelen daarvan en munitie, militaire voertuigen en uitrusting, paramilitaire uitrusting, en reserveonderdelen;
- Het verbod dat EU-burgers functies bekleden in de bestuursorganen van bepaalde Russische staatsbedrijven en overheidsinstanties;
- De toevoeging van het Russisch Scheepvaartregister aan de lijst van openbare lichamen waarvoor het transactieverbod geldt – deze entiteit is voor 100% in staatsbezit en verricht activiteiten in verband met classificatie en inspectie, ook op veiligheidsgebied, van Russische en niet-Russische vaartuigen;
- Een volledig verbod op het verrichten van diensten op het gebied van portemonnees, rekeningen en bewaring van cryptoactiva voor Russische personen of personen die in Rusland verblijven, ongeacht de totale waarde van de cryptoactiva;
- Het verbod om architectuur- en ingenieursdiensten, IT-adviesdiensten en juridische adviesdiensten te verlenen aan Rusland (red. de NOvA voert op dit moment overleg met de departementen over de gevolgen hiervan voor de advocatuur in Nederland).

De EU besloot ook het geografische toepassingsgebied van de sancties van 23 februari 2022, waaronder met name het invoerverbod voor goederen uit de niet onder regeringsgezag vallende oblasten Donetsk en Loehansk, uit te breiden naar de niet-gecontroleerde gebieden van de oblasten Zaporizja en Cherson.

Zevende sanctiepakket (21 juli 2022)
In dit sanctiepakket reageert de EU op de aanhoudende aanvalsoorlog tegen Oekraïne. De EU heeft nieuwe maatregelen aangenomen om de huidige economische sancties tegen Rusland aan te scherpen, beter uit te voeren en doeltreffender te maken.Er is opnieuw een belangrijke stap gezet om het Rusland financieel moeilijk te maken de oorlog tegen Oekraïne voort te zetten.

Met dit 'onderhouds- en aanpassingspakket' worden eerdere sanctiepakketten verlengd tot begin 2023 (en dient de implementatie te worden versterkt) en komt er een nieuw verbod op de directe of indirecte aankoop, invoer en doorvoer van goud, dat van oorsprong afkomstig is uit Rusland en daarna van Rusland naar de EU of derde landen is uitgevoerd. Het verbod geldt ook voor juwelen. De vrijstelling voor transacties voor landbouwproducten en voor de doorvoer van olie naar derde landen wordt voortgezet, teneinde de dreigende wereldwijde voedselcrisis te doorstaan. Het is nu aan Rusland om te stoppen met het bombarderen van de Oekraïense velden en silo's en om de blokkade van de havens aan de Zwarte Zee op te heffen. Daarnaast komt er een uitbreiding van de lijst van aan controle onderworpen goederen die kunnen bijdragen tot de militaire en technologische versterking van Rusland, of tot de ontwikkeling van zijn defensie- en veiligheidssector. Dit zorgt voor strengere uitvoercontroles op technologie voor tweeërlei gebruik en geavanceerde technologie. Ook wordt het toegangsverbod tot havens uitgebreid naar sluizen om de omzeiling van sancties te voorkomen en wordt het verbod op het aanvaarden van deposito's verruimd, zodat het ook geldt voor rechtspersonen, entiteiten en lichamen die in derde landen zijn gevestigd en waarin Russische onderdanen, of natuurlijk personen die in Rusland verblijven een meerderheidsbelang hebben. Om deposito's te aanvaarden voor niet aan beperkingen onderworpen grensoverschrijdende handel, moeten de bevoegde nationale autoriteiten nu eerst toestemming geven. Verder verduidelijkt de EU de bestaande maatregelen onder meer op het gebied van overheidsopdrachten, luchtvaart en justitie. Zo wordt bijvoorbeeld het verbod op transacties met Russische overheidsinstanties enigszins gewijzigd om de toegang tot de rechter te waarborgen. Naast economische sancties voegt de EU nieuwe personen en entiteiten toe aan de sanctielijst, en verstrengt hij de rapportageverplichtingen. De aan sancties onderworpen personen moeten nu hun vermogen aangeven, zodat het eenvoudiger wordt hun tegoeden in de EU te bevriezen. De EU staat achter Oekraïne en zal de algehele economische, militaire, sociale en financiële veerkracht van Oekraïne krachtig blijven ondersteunen, onder meer met humanitaire hulp. Het internationaal humanitair recht, onder meer inzake de behandeling van krijgsgevangenen, moet worden geëerbiedigd. Oekraïners, en vooral kinderen, die onder dwang naar Rusland zijn overgebracht, moeten onmiddellijk veilig kunnen terugkeren. Rusland, Belarus en alle verantwoordelijken voor oorlogsmisdrijven en de andere zeer ernstige strafbare feiten, zullen overeenkomstig het internationaal recht ter verantwoording worden geroepen.

Zesde sanctiepakket (3 juni 2022)
In dit sanctiepakket heeft de EU zowel jegens Rusland en Belarus een zesde pakket economische en individuele sancties opgelegd, wegens de aanhoudende aanvalsoorlog van Rusland en de steun van Belarus daarvoor en vanwege de wreedheden van Russische strijdkrachten in Oekraïne.

In dit pakket met meer economische sancties beperkt de EU het vermogen van het Kremlin om de oorlog te financieren. Door de invoer van Russische olie in de EU te verbieden, snijdt de EU een enorme bron van inkomsten voor Rusland af. De EU sluit nog meer belangrijke Russische banken uit van het internationale betalingssysteem Swift. De EU legt sancties op aan de verantwoordelijken voor de wreedheden in Boetsja en Marioepol en verbiedt meer actoren die disinformatie verspreiden en actief bijdragen aan de oorlogspropaganda van president Poetin. De EU breidt de lijst uit van personen en entiteiten voor wie uitvoerbeperkingen gelden voor goederen en technologie voor dual use. Voorts heeft de EU besloten sancties op te leggen aan andere personen en entiteiten. Tot slot verbiedt de EU het aanbieden van diensten op het gebied van accountancy-, audit-, met inbegrip van wettelijke controle, boekhoudkundige of belastingadviesdiensten, zakelijk en managementadvies of diensten in verband met public relations aan Rusland.

Eerste sanctiepakket (23 februari 2022)
In dit sanctiepakket heeft de EU binnen het bestaande sanctiekader, de beperkende maatregelen uitgebreid tot alle 351 leden van de Russische Doema. Daarnaast zijn beperkende maatregelen opgelegd aan nog eens 27 prominente personen en entiteiten, waaronder beleidsmakers zoals regeringsleden, banken en zakenlieden/oligarchen, hoge militairen en personen die een desinformatieoorlog tegen Oekraïne leiden.

De beperkende maatregelen omvatten een bevriezing van tegoeden en een verbod op het ter beschikking stellen van middelen aan de personen en entiteiten op de lijst. Ook zijn er beperkingen op economische betrekkingen met de regio’s Donetsk en Loehansk naar en vanuit de EU. Die voorzien met name in een verbod op de invoer van goederen uit Donetsk en Loehansk, in beperkingen op handel en investeringen die verband houden met bepaalde economische sectoren, in een verbod op het verlenen van toeristische diensten, en in een verbod op de uitvoer van bepaalde goederen en technologieën. Verder is een sectoraal verbod ingesteld op de financiering van de Russische Federatie, haar regering en haar centrale bank. De toegang van de Russische staat en regering tot de kapitaal- en financiële markten en diensten in de EU is beteugeld met als doel om de financiering van escalerend en agressief beleid te beperken. De EU heeft bij dit sanctiepakket aangegeven klaar te staan om, zo nodig, snel nog strengere politieke en economische sancties aan te nemen.